Anorexia

Inleiding

"Steeds als mijn moeder erover begon, ontkende ik dat er iets aan de hand was. Ik was wel reuze nieuwsgierig naar het blad waarin zij een artikel over anorexia nervosa had gelezen, maar ik liet het niet merken.…. Toen mijn moeder het tijdschrift achteloos bij de telefoon liet slingeren, kon ik het niet nalaten het te lezen. Ik wist toen dat ze alles had begrepen.”

Dit staat in een dagboek van een meisje dat anorexia nervosa heeft. Daar gaan wij het nu over hebben.

1) Wat is anorexia nervosa?

Anorexia nervosa betekent letterlijk: Verlies van eetlust door psychische oorzaak. De term ‘anorexia nervosa’ werd voor het eerst geïntroduceerd in 1984 door de Engelse arts Gull.


De meeste mensen denken dat iemand met anorexia erg koppig is, geen inzicht heeft in zijn of haar ziekte en het ziek zijn en de vermagering ontkent met hardnekkige onwaarheden.

Omdat het meisje , waarvan dit dagboek is, haar anorexia nervosa ontkent zou zij nooit uit zichzelf om hulp vragen. Maar door haar omgeving, vooral haar moeder, wordt ze gedwongen hulp te zoeken. Toch zal ze tot het uiterste ontkennen dat er iets met haar aan de hand is.

Anorexiapatiënten vormen echter niet één dezelfde groep. Er bestaan grote verschillen in de manier waarop zij met hun problemen omgaan. Vaak worden deze problemen door ernstige ondervoeding over het hoofd gezien.

Ook over de ouders van patiënten met anorexia nervosa zijn er onrechte opvattingen: Vaak wordt er gedacht dat alle moeders overheersen en dat alle vaders ambitieus en afwezig zijn.

Tussen de ouders van anorexiapatiënten bestaan er echter allerlei verschillen. Het enige dat zij wel met elkaar gemeen hebben is hun onzekerheid, hun ongerustheid en hun gevoelens van wanhoop wanneer zij merken dat er iets met hun kind aan de hand is.

1) Kenmerken

Eigenlijk is de naam anorexia nervosa niet goed. Je hebt geen gebrek aan eetlust, maar je bent er bang voor dat je jezelf niet meer kan beheersen als je je aan de gevoelens van je eetlust toegeeft.

De angst voor controleverlies, dat zal leiden tot gewichtstoename, is kenmerkend voor anorexia nervosa. Angst om jezelf niet meer in de hand te houden geldt echter niet alleen voor eten. Ook met hun schoolopleiding of eventuele baan en emoties zijn ze bang om te mislukken.

Je zal wel denken dat de angst voor gewichtstoename verdwijnt wanneer iemand steeds meer vermagert. Maar dit is niet zo. Het gewichtsverlies is een soort trots voor de patiënt. Elke gewichtsvermindering is het resultaat van enorme inspanning en zelfopoffering en geeft haar een gevoel van controle en beheersing over haar eigen lichaam en geest, maar vooral over haar eigen leven.

Het gewichtsverlies is vaak een gevolg van minder eten. In het begin worden vooral de ‘extra’ calorieën geschrapt, zoals zoetigheid en hartige tussendoortjes. Later wordt ook het ander voedsel dat dikmakend is vermeden, omdat het koolhydraten of veel vet bevat.


Uiteindelijk kan het dagelijks menu alleen nog maar bestaan uit sla, tomaten, komkommer, wortelen, appels, kwark en zwarte koffie.

Ongeveer de helft van alle anorexia patiënten kan echter last krijgen van onbedwingbare eetbuien die onverwachts optreden. Bij zo’n vreetbui wordt vooral voedsel dat normaal vermeden wordt opgegeten.

De oorzaak hiervoor is meestal het volgende:

Een anorexiapatiënt mocht van zichzelf een appel eten. Maar toen ze in plaats van die appel een sinasappel en ook nog een plakje kaas had gegeten, was die dag voor haar al mislukt. En omdat ze nou toch eenmaal gezondigd had, maakte het ook niet meer uit hoeveel ze at. Omdat ze zich daarna meestal schuldig gaat voelen, omdat ze bang is hierdoor dik te worden, stopt ze een vinger in haar keel en braakt. Of ze gebruikt laxeermiddelen.

Behalve het grote gewichtsverlies is een kenmerk van Anorexia Nervosa het wegblijven van de menstruatie. Maar als een meisje de anticonceptie pil gebruikt, gaan de maandelijkse bloedingen gewoon door. Pas als het meisje stopt met de pil merkt ze dat ze niet meer ongesteld wordt.

Dat waren de lichamelijke kenmerken, maar er zijn ook nog psychische kenmerken:

Veel ouders vertelden dat zij met hun kind, voordat het anorexia nervosa ontwikkelde, niet echt problemen hadden. Hun kind gedroeg zich vaak voorbeeldig. Op school haalden ze goede cijfers, ze waren erg spontaan tegenover andere mensen, voelden goed aan wat andere mensen nodig hadden en ze konden zich gemakkelijk aanpassen.

Door hun aangepastheid, hun zorg en verantwoordelijkheid voor anderen kregen zij waardering van hun omgeving.

4) Lichamelijke en psychische gevolgen van uithongering

In de jaren ’50 werd er in Amerika een experiment uitgevoerd met als doel de gevolgen van anorexia te bestuderen. Jonge mannen deden mee in plaats van hun dienstplicht (in het leger) uit te voeren. Zij waren de “proefkonijnen”. Ze werden eerst lichamelijk en psychisch onderzocht. Ze waren toen nog in goede lichamelijke en psychische conditie.

Toen in drie weken hun voedsel inname tot de helft was teruggebracht, waren er veel psychische en lichamelijke veranderingen. De “proefkonijnen” kregen ineens een grote belangstellingen voor eten, recepten en kookboeken. Ook kreeg er een belangstelling voor dingen die met eten en drinken te maken hadden. Hij ging theepotten verzamelen. De “proefkonijnen” hadden ook last van: stemmingswisselingen, slaapproblemen, kouwelijkheid, concentratieproblemen en geen belangstelling voor seksualiteit.


Dwangmatige aspecten blijken toe te nemen wanneer de voedingstoestand verslechtert.

4) Voorkomen van anorexia nervosa

Er zijn veel onderzoeken geweest naar het voorkomen van anorexia. Anorexia komt vooral voor bij meisjes die in de puberteit zitten, maar dit betekent niet dat anorexia niet kan voorkomen bij mannen van bijv. 25. Wel komt anorexia veel minder vaak voor bij jongens: slechts één op de tien anorexiapatiënten is jongen. De kenmerken en gevolgen zijn bij jongens hetzelfde als bij meisjes.

Een Engels onderzoek dat in 1972 bij meisjes op middelbaren scholen werd verricht, toonde aan dat 1 op de 100 van hen aan een duidelijke en ernstige vorm van anorexia nervosa leed. Alle meisjes hadden meer dan 30% van hun oorspronkelijke gewicht verloren en menstrueerden niet meer.

In Nederland zijn er nog niet van zulke onderzoeken verricht. Wel blijkt uit onderzoek in ziekenhuizen en instellingen voor psychische hulpverlening dat er ook in Nederland sprake is van een toename van het aantal vrouwelijke patiënten met anorexia nervosa.

5) Rol van familie en omgeving

‘Ik bel u op, omdat ik het echt niet meer weet. Ik ben zo bang dat mijn dochter anorexia nervosa heeft, hoewel zij zelf steeds zegt dat het niet zo is. Maar ik zie toch immers zelf dat ze niets eet en steeds magerder wordt, dat er bijna niets van haar over blijft. Ik maak me verschrikkelijk ongerust, omdat ik weet dat dit niet lang door kan blijven gaan, dat er dan iets met haar gebeurt….. Ik weet niet wat ik moet doen. Ik heb van alles geprobeerd, met liefde en geduld, door begrijpend te zijn, boos te worden, er geen aandacht aan te besteden…..Het helpt allemaal niets. Je eigen kind zienderogen achteruit zien gaan en niets te kunnen doen is afschuwelijk. Kunt u mij niet zeggen wat ik moet doen? Voordat het te laat is? …..”

Dit is een moeder van een meisje dat anorexia heeft. Ze is erg ongerust over haar dochter. Ouders van een anorexiapatiënt hebben allang iets gemerkt aan het eet gedrag van hun kind. Als de ouders zeggen “zou je niet eens naar de dokter gaan je wordt steeds magerder” is het antwoord op deze vraag “Ik voel me prima, met mij is niks aan de hand”. Om iedereen gerust te stellen levert ze uitstekende prestaties. De meeste mensen zeggen gewoon op directe wijzen dat ze ongerust zijn, zoals “ik maak me ongerust, je ziet zo dat je vermagert”. Soms zal de patiënt toegeven, maar er zijn ook hardnekkige gevallen die blijven ontkennen. Je moet dan proberen deze ontkenning te begrijpen, want dan voelt de patiënt zich niet meer zo bedreigd. Het kan de anorexia patiënt laten voelen dat hij heeft gefaald.
Angst om te falen bij een anorexiapatiënt roept dan ook ontkenning op. Daarom moet je de patiënt gewoon accepteren.


6) Problemen.

Er zijn ook problemen met het herstellen. Deze gaan wij nu behandelen.

Ze kunnen een schuld gevoel krijgen. Ze balen ervan weer te eten en er komen allerlei emotionele conflicten op. Nu ze zo slank zijn zijn ze niet meer tevreden over hun figuur.

“Ik wil beter worden, maar ik weet nu echt geen raad meer met mezelf. Ik weeg nu nog 39kg, ik ben dus 18kg afgevallen. Ik heb geen figuur meer, geen heupen, geen borsten, geen vlees op mijn schouders, geen vorm meer in mijn benen. O…..ik voel me zo ontzettend eenzaam met mijn behaarde, humeurige, skeletachtige onvolgroeide lichaam. Ik voel me zo verdrietig…..”.

Men moet met een anorexia patiënt gaan praten. Men moet begrijpen dat het opnieuw eten moeilijk gaat. Vooral het accepteren van de gewichtstoename is moeilijk of het gevoel van je vol voelen. Er moet wel wil zijn om te genezen anders gaat het niet of nauwelijks.

Ze kunnen het ook moeilijk hebben met het falen. Het niet kunnen veranderen van eetgewoonte kan leiden tot schuld- en minderwaardigheidsgevoelens. Soms probeert een patiënt nu een bepaalde limiet van gewicht te stellen hoe die hij moet worden, bijvoorbeeld een halve kilo per week.

“Het is nu gelukkig kerstvakantie. Ik heb me voorgenomen om in deze twee weken vijf kilo bij te komen.”

Als ook dit voornemen mislukt, en dat is waarschijnlijk, want het is niet reëel, kan de patiënt steeds meer van die voornemens nemen. Ze blijft waarschijnlijk falen. Er moet worden gezorgd dat de patiënt anders met falen omgaat.

Er zijn ook problemen bij het voedingsherstel. Door de ineens vele energie kan: de lichaamstemperatuur stijgen, de bloedcirculatie neemt toe, waardoor aderen zichtbaar worden, een bonzend gevoel in het hoofd kan opkomen en men kan plotseling gaan transpireren.

Er is ook last van terugkeer van emoties. Door veel verbetering van de voedingstoestand worden emoties niet langer onderdrukt en kunnen ze boven komen. De patiënt kan er blij van worden, maar er ook in paniek van raken. Hulpverleners die er geen ervaring mee hebben schrijven dan kalmerende medicijnen voor. Soms wil de patiënt een tijdje ergens anders gaan wonen, omdat ze bang is om anderen in de weg te zitten.


“Ik denk dat ik na nieuwjaar naar oma ga, dan doe ik hier thuis tenminste niemand verdriet en oma maak ik blij.”

De patiënt wil ook vaak meer dan hij of zij eigenlijk kan en streeft naar onhaalbare doelen.

7) Schuldgevoelens

Ondanks de hoop op verandering, ondanks de inzet en het bereiken van kleine successen, is de genezing in het beginstadium vaak nog ver weg.

Soms kan het meer of andere voedingsmiddelen eten schuldgevoelens oproepen, die weer aanleiding zijn om het extra voedsel dat gegeten is te compenseren: De patiënt gaat dus vervolgens weer minder eten. Door dit gedrag blijft gewichtstoename uit en kan zelfs gewichtsdaling optreden.

Je moet natuurlijk niet tegen een patiënt zeggen dat ze een gebrek aan inzet heeft en dat ze niet echt beter wil worden, want anders was ze wel aangekomen. Dit heeft namelijk weinig effect en het vergroot de schuldgevoelens alleen maar.

Je moet haar wel duidelijk maken dat ze alleen maar kan genezen als ze haar oude gedragsregels overtreedt, ze zich dan schuldig zal voelen, en dat gewichtstoename onvermijdelijk is. Met andere woorden: dat het niet mogelijk is te herstellen als ze haar oude situatie niet verandert.

Ook het niet kunnen veranderen van eetgewoonten kan leiden tot schuld- en minderwaardigheidsgevoelens.

Soms wil de patiënte een nog hoger doel stellen, bijv. om in twee weken 5 kilo aan te komen.

Als ook dit voornemen mislukt, en die kans is groot, kan zo een neerwaartse spiraal ontstaan waarin steeds opnieuw onhaalbare doelen worden gesteld om de vorige mislukkelingen een beetje te kunnen laten verdwijnen.

Om dit te voorkomen moet zij worden gestimuleerd om op een andere wijze met falen om te gaan.


8) Behandeling

Bij de therapie moet ervoor gezorgd worden dat een paar dingen veranderen. De patiënt moet zelfrespect krijgen, niet meer op de vlucht slaan voor lichamelijke veranderingen en de problemen moeten opgelost worden als die er zijn. Van deze dingen is bewezen dat die veel bij anorexia patiënten voorkomen. Er zijn twee belangrijke aandachtspunten in de therapie en dat zijn: de ontwikkeling van een vertrouwensrelatie en herstel van voedsel en gewicht.

Therapie is het beste middel om iemand van anorexia af te helpen.

9) Zelfhulpgroepen

Net zoals voor patiënten met andere ziektes zijn er ook voor patiënten met anorexia nervosa zelfhulpgroepen opgericht.

Meestal worden deze groepen geleid door iemand die zelf ervaring heeft gehad met de ziekte.

Het doel van die zelfhulpgroepen is om de patiënten onderling steun te bieden bij de ziekte en elkaar te helpen op weg naar de genezing.

Patiëntenverenigingen bieden ook opvang en steun aan gezinsleden of andere personen in de omgeving van de anorexiapatiënte.