Hoofdstuk 3. Van grote alliantie naar koude oorlog.
Paragraaf 1
-1 sept. ‘39 Duitse troepen trekken Polen binnen begin WOII
- motief: meer ‘lebensraum’ nodig
- 3 sept. Engeland + Frankrijk verklaren Duitsland de oorlog, maar gaan niet in militaire acties over
- 16 sept. Rusland valt Polen in oosten binnen
- Om overgave te versnellen voerde Hitler bombardementen uit op burgerdoelen
- 14 mei ’40 R’dam zwaar getroffen door luchtaanvallen 800 mensen dood, velen dakloos
- juni ’40 overgave Frankrijk aan Duitsland
- Engeland stond er alleen voor, Churchill (premier) niet v. plan op te geven
- ’41 nieuwe bondgenoten Engeland: - Rusland (aangevallen door Duitsland)
- VS (raakte betrokken door Japanse aanval op Pearl Habour 7 dec.’41)
- Grote Alliantie = VS + Engeland + Rusland
- eind ’42 had Grote Alliantie succes N- Afrika: Duitsers en Italianen werden verslagen bij El Alamein
SU: strijd om Stalingrad nederlaag Duitsland
juli ‘43 succesvolle invasie op Sicilië. Dit lukte door:
- enorme Russische inspanning (gesneuvelden werden alsmaar vervangen door nieuwe)
- Amerikaanse economische kracht
- technische uitvindingen op gebied van decodering en communicatie
- 7 mei 1945 overgave Duitsland
- Japan vecht in Azië door; - eind ’42: beheerste Japan: Mantsjoerije, Oost-China, Indo-China, Thailand, Burma, Nederlands-Indië, de Filippijnen en verschillende archipels in Stille Zuidzee
- in de jaren daarna wordt Japan steeds verder teruggedrongen door Amerik. leger
- aug. ’45: Japanse steden Nagasaki en Hiroshima worden door VS gebombardeerd met atoombom +100 000 doden overgave Japan, einde oorlog
- jodenvervolging
- eerst alleen maatregelen om joden zoveel mogelijk te isoleren (aparte woonwijken,geen toegang cafés, restaurants, markt of bios)
- later: joden werden opgepakt en afgevoerd naar concentratiekampen ingericht zodat grote aantallen mensen tegelijk vermoord konden worden 6 milj. doden
- Duitsers gedroegen zich eerst vrij netjes, geleidelijk aan werd Duitse beleid grimmiger:
- persvrijheid werd afgeschaft
- politieke partijen werden verboden
- artsen en kunstenaars moesten zich aansluiten bij nazi-organisaties
- mensen gedwongen te werken in Duitsland groei v/d georganiseerde verzetsbeweging: - spionage
- sabotage
- hulp aan onderduikers
- sept. 1944 spoorwegstaking Duitsland legt toevoer v. voedsel bijna helmaal stil
strenge oorlogswinter:
- Rijksbureau Voedselvoorziening in Oorlogstijd gaf recepten uit voor suikerbietenpap, gebakken tulpenbollen, soep v. Dahliaknollen
- woningen gesloopt, bomen gekapt brandstof
- 20 000 doden door honger en kou
Paragraaf 2
- 25 april ’45 Amerik. Leger bereikt sovjetlinies ten zuide v. Berlijn
- broederschap VS–SU snel verdwenen SU verafschuwde/vreesde kapitalisme (reden: tijdens Russ. Burgeroorlog (’18-’20) hadden geallieerden met Witte Leger meegevochten)
- Stalin wilde in WOII 2e front tegen DU. Om strijd v/d Russen a/h oostfront te verlichten, VS weigerden
Stalin: geallieerden doen dit opdat communisten en fascisten elkaar a/h oostfront zouden afmaken
- geallieerden: SU maakt gebruik v/d oorlog om invloed in Oost-Europa te versterken
na oorlog:
- DU in 4 delen:
1. Engeland
2. Amerika wilden daar democratie en kapitalisme
3. Frankrijk
4. SU wilden daar communisme vestigen
Westen = BRD (Bondsrepubliek Duitsland)
Oosten = DDR (Duitse Democratische Republiek)
- ’61 SU bouwt Berlijnse Muur
- ’48 SU vestigt veel communistische regeringen in Oost- Europa
gevolg: ’49 W-Europa, Amerika, Canada sluiten militaire alliantie: NATO (North Atlantic Treaty Organization)
gevolg: SU sluit met Oost-Europese landen: Warschaupact
- vijandige verhouding 2 supermachten: Koude Oorlog hele wereld raakte betrokken
- ’49 beiden in bezit v. atoombom militaire confrontaties werden vermeden, toch waren ze er:
- ’50: N-Korea (SU) viel Z-Korea binnen VS stuurt troepen om ze terug te dringen N-Korea krijgt
steun v. SU en China
-’53: wapenstilstand
- ’62: SU installeert kernraketten op Cuba VS vormt blokkade om Cuba + dreiging oorlog, Chroesjtsjov geeft toe
- VN: - opvolger Volkenbond
- in ’45 opgericht
- doel: vrede bevorderen door internationale samenwerking
- bijna alle landen lid
- om in geval v. conflict snel te reageren: Veiligheidsraad VS, SU, Engeland, Frankrijk, China
- permanente zetel + vetorecht (besluiten tegenhouden)
- ging vaak moeizaam door het elkaar tegenwerken v. VS en SU
Paragraaf 3
- VS economisch opgebloeid door WOII SU zwaar verwoest: - 20 milj. doden
- 25 milj. daklozen
- productie mijn- en ijzerindustrie 60% daling
- verlies 7 milj. paarden, 20 milj.varkens
- SU eiste herstelbetalingen v. O-Europa plunderingen, 80-90% v. industriële productie v. Russ. gedeelte in
DU ging naar SU
- Na vestigen comm. regimes in O-Europa kwam economische, politieke en culturele leven onder streng
toezicht van Moskou te staan, geringe vrijheid:
- geen vrijheid v. meningsuiting
- andersdenkenden (‘volksvijanden’) strafkampen/psychiatrische instellingen
- westerse ideeën/culturele invloeden werden geweerd
- luisteren naar westers radiostation (jazz) was verboden (‘aanbidders v/h westen’) ‘Vandaag speelthij jazz, morgen verraadt hij de natie’
- alle aandacht ging naar zware industrie (militair) groot tekort aan consumptiegoederen
- Stalin toch populair: regime verheerlijkt en stelt hem voor als vader v/h volk, held en vriend
- ’53 dood Stalin
- Chroestjov openlijk kritiek op Stalin destalinisatie staatsgreep iets losser
- 56’: Hongarije wilde gebruik maken v. destalinisatie om vrij te komen uit Oostblok, maar werd neergeslagen
- niet alle comm. landen onder controle v. Moskou Joegoslavië o.l.v. Tito
- ’49 communisten)China communistisch (burgeroorlog nationalisten
- Tsjiang K’ai-sjek (leider nationalisten) vlucht met milj. aanhangers Taiwan beschermd door Amerik. Vloot.
Landhervormingen + handel en industrie genationaliseerd- China: Chin. Comm. Partij o.l.v. Mao Zedong
- Mao: - vereerd en aanbeden als god
- meedogenloos milj. chinezen gedood vanaf landhervormingen: grootgrondbezitters werden veroordeeld als kapitalisten
- ’58: Mao’s Grote Sprong Voorwaarts (economisch ontwikkelingsplan) mislukt.
gevolg: misoogsten, hongersnoden milj. doden
- relatie SU – China slecht: - territoriale en ideologische geschilpunten Mao keurde destalinisatie af +verweet SU af te zwalen v. comm. pad
- ’60 openlijke breuk
Paragraaf 4
- 1900: Europa wereldmacht na WOII: VS en SU wereldmachten
- slechte toestand Europa ’47: VS biedt steun dmv. Marshallplan:
- ’48 – ’51 12 mrd. dollar naar W-Europa
- niet alleen bedoeld voor armoede maar ook om te voorkomen dat comm. macht zouden grijpen in W-Europa
- begin ’50 W-Europa vooroorlogse productie- en consumpienivo weerbereikt
- SU beschouwt Marshall-plan als vorm v. economisch imperialisme O-Europa mag hulp niet aannemen
- in ruil voor Marschall-hulp Europese samenwerking wenselijk, nationalisme was oorzaak v/d oorlog grotere samenwerking zou vrede bevorderen ’51: EGKS (Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal), door industrialisatie v. kolen- en staalindustrie (basis v/d oorlogsindustrie) hoopte men oorlog onmogelijk te maken
- ’57: EGKS EEG (Europese Economische Gemeenschap) = Bondsrepubliek DU, Frankrijk, Italië, Nederland,
België en Luxemburg (later meer W-Europese landen lid)
- economische samenwerking succesvol, politieke integratie lukte niet
- groot deel v. Marshall-hulp was voor opbouw Duitse industrie herstel v. Europa niet mogelijk als DUeconomisch wrak is
- ook Japan kreeg steun om economie overeind te helpen na nederlaag Japan bezet door VS van absol. keizerrijk naar westerse, liberaal-democratische staat
succesvol; geweldige econom. bloei
- jaren ’70: Japan 2e industriële natie en 3e handelsnatie ter wereld
- na comm. machtsovername Japan v. onschatbare strategische waarde voor VS
reden: Japan kon dienen als uitvalbasis in de strijd tegen comm. in China
Paragraaf 5
- Coca-Cola Corporation: - overtuigenden VS-leger dat ze ‘Coke’ nodig hadden om moed erin te houden
Amerik. soldaten brachten bij bevrijding sigaretten, chocola én cola mee
- Coca-Cola werd na oorlog wereldwijd symbool van: ’American way of life’
vitaliteit, democratie, ongekende mogelijkheden voor harde werkers
- VS overvloed aan consumptiegoederen
oorzaak: na oorlog VS hoge welvaart + welvaart eigen huis + tv
- zwarten werden materieel en sociaal achtergesteld
- zuid. staten wet voor geregelde apartheid
- jaren ’50: protest voor gelijkheid bv. NAACP (National Association for the Advancement of Coloured People)
- ’54: overwinning NAACP zuid. staten met de leuze: ‘seperate but equal’ kregen ongelijk
- ’57: leger moest helpen om zwarte kinderen toegang tot blanke scholen te verschaffen
- McCarthy: - senator
- jacht om comm. uit samenleving te bannen
- ontdekte overal comm. infiltranten; onder intellectuelen, filmindustrie, overheidsapparaat
- veel onschuldige slachtoffers
- in W-Europa anti-comm. niet zo extreem als in VS sympathie voor SU (strijd tegen nazi’s, actief in verzet)
comm. partijen in Frankrijk en Italië groeiden
- na WOII W-Europa erg economische groei verzorgingsstaat
- ’50: sociale voorzieningen WW (Werkloosheidswet), AOW (Algemene Ouderdomswet, AWW (Algemene
Weduwen- en Wezenverzekering) doel: bescherming v/d zwakkeren in samenleving crisis voorkomen
Paragraaf 6
- ’45-’65: meeste koloniën onafhankelijk
oorzaken: - nationalisme in de koloniën koloniale mogendheden verliezen gezag door Japanse zegetocht
- afkeuring VS en SU VS zelf kolonie geweest, SU: ‘kolonialisme is als een uitwas v/h kapitalisme’
- Koude Oorlog beiden hoopten de nieuwe zelfstandige staten als bondgenoot te krijgen
- verdeeldheid binnen Europese landen steeds meer mensen wezen overheersing af
- dekolonisatieproces 2 golven:
1. na WOII Azië
2. jaren ’60 Afrika
- ’47: Engeland trok zich vrijwillig uit India terug
- Nederland, Frankrijk, Portugal verdedigden hun positie met geweld
- ’49: NL Indonesië onafhankelijk
’54: FA Indo-China (Vietnam, Loas, Cambodja) onafhankelijk
’62: FA Algerije onafhankelijk
‘74/’75 Portugal Angola, Mazambique, Guinea onafhankelijk
- onafhankelijkheid nadelen:
- economisch nog afhankelijk levensstandaard laag
- bevolkingssamenstellingen, veroorzaakt door grenzen die Europese landen hadden getrokken dwars verschill. stammen, volken heen stammen verdeeld over verschill. landen of gedwongen om samen te leven (bloederige) conflicten
- Palestina: - voor WOII beperking immigratie joden om Arabische landen te vriend te houden (zelfs toen duidelijk werd wat voor gruwelijks ze te wachten stond)
- ’47 VN stelt voor om Palestina in 2-en te delen, maar Arabieren verwierpen voorstel
- 5-’48 Engelsen trekken zich terug onmiddellijk roepen joden de staat Israël uit Pales
-Israël winttijnse Arabieren (+steun v. Arabische buurlanden) verklaren oorlog
-Israël wordt door Arabische landen niet erkend nieuwe oorlogen
- Israël breidt grondgebied uit grote aantallen Palestijnen onder bestuur ’87 opstand Palestijnen
De intifada
- oplossing: voorlopige regeling Palestijnen zelfbestuur in de Gazastrook en op de W-Jordaanoever
Paragraaf 1
-1 sept. ‘39 Duitse troepen trekken Polen binnen begin WOII
- motief: meer ‘lebensraum’ nodig
- 3 sept. Engeland + Frankrijk verklaren Duitsland de oorlog, maar gaan niet in militaire acties over
- 16 sept. Rusland valt Polen in oosten binnen
- Om overgave te versnellen voerde Hitler bombardementen uit op burgerdoelen
- 14 mei ’40 R’dam zwaar getroffen door luchtaanvallen 800 mensen dood, velen dakloos
- juni ’40 overgave Frankrijk aan Duitsland
- ’41 nieuwe bondgenoten Engeland: - Rusland (aangevallen door Duitsland)
- VS (raakte betrokken door Japanse aanval op Pearl Habour 7 dec.’41)
- Grote Alliantie = VS + Engeland + Rusland
- eind ’42 had Grote Alliantie succes N- Afrika: Duitsers en Italianen werden verslagen bij El Alamein
SU: strijd om Stalingrad nederlaag Duitsland
juli ‘43 succesvolle invasie op Sicilië. Dit lukte door:
- enorme Russische inspanning (gesneuvelden werden alsmaar vervangen door nieuwe)
- Amerikaanse economische kracht
- technische uitvindingen op gebied van decodering en communicatie
- 7 mei 1945 overgave Duitsland
- Japan vecht in Azië door; - eind ’42: beheerste Japan: Mantsjoerije, Oost-China, Indo-China, Thailand, Burma, Nederlands-Indië, de Filippijnen en verschillende archipels in Stille Zuidzee
- in de jaren daarna wordt Japan steeds verder teruggedrongen door Amerik. leger
- jodenvervolging
- eerst alleen maatregelen om joden zoveel mogelijk te isoleren (aparte woonwijken,geen toegang cafés, restaurants, markt of bios)
- later: joden werden opgepakt en afgevoerd naar concentratiekampen ingericht zodat grote aantallen mensen tegelijk vermoord konden worden 6 milj. doden
- Duitsers gedroegen zich eerst vrij netjes, geleidelijk aan werd Duitse beleid grimmiger:
- persvrijheid werd afgeschaft
- politieke partijen werden verboden
- artsen en kunstenaars moesten zich aansluiten bij nazi-organisaties
- mensen gedwongen te werken in Duitsland groei v/d georganiseerde verzetsbeweging: - spionage
- sabotage
- hulp aan onderduikers
- sept. 1944 spoorwegstaking Duitsland legt toevoer v. voedsel bijna helmaal stil
strenge oorlogswinter:
- Rijksbureau Voedselvoorziening in Oorlogstijd gaf recepten uit voor suikerbietenpap, gebakken tulpenbollen, soep v. Dahliaknollen
- woningen gesloopt, bomen gekapt brandstof
Paragraaf 2
- 25 april ’45 Amerik. Leger bereikt sovjetlinies ten zuide v. Berlijn
- broederschap VS–SU snel verdwenen SU verafschuwde/vreesde kapitalisme (reden: tijdens Russ. Burgeroorlog (’18-’20) hadden geallieerden met Witte Leger meegevochten)
- Stalin wilde in WOII 2e front tegen DU. Om strijd v/d Russen a/h oostfront te verlichten, VS weigerden
Stalin: geallieerden doen dit opdat communisten en fascisten elkaar a/h oostfront zouden afmaken
- geallieerden: SU maakt gebruik v/d oorlog om invloed in Oost-Europa te versterken
na oorlog:
- DU in 4 delen:
1. Engeland
2. Amerika wilden daar democratie en kapitalisme
3. Frankrijk
4. SU wilden daar communisme vestigen
Westen = BRD (Bondsrepubliek Duitsland)
Oosten = DDR (Duitse Democratische Republiek)
- ’61 SU bouwt Berlijnse Muur
- ’48 SU vestigt veel communistische regeringen in Oost- Europa
gevolg: ’49 W-Europa, Amerika, Canada sluiten militaire alliantie: NATO (North Atlantic Treaty Organization)
gevolg: SU sluit met Oost-Europese landen: Warschaupact
- ’49 beiden in bezit v. atoombom militaire confrontaties werden vermeden, toch waren ze er:
- ’50: N-Korea (SU) viel Z-Korea binnen VS stuurt troepen om ze terug te dringen N-Korea krijgt
steun v. SU en China
-’53: wapenstilstand
- ’62: SU installeert kernraketten op Cuba VS vormt blokkade om Cuba + dreiging oorlog, Chroesjtsjov geeft toe
- VN: - opvolger Volkenbond
- in ’45 opgericht
- doel: vrede bevorderen door internationale samenwerking
- bijna alle landen lid
- om in geval v. conflict snel te reageren: Veiligheidsraad VS, SU, Engeland, Frankrijk, China
- permanente zetel + vetorecht (besluiten tegenhouden)
- ging vaak moeizaam door het elkaar tegenwerken v. VS en SU
Paragraaf 3
- VS economisch opgebloeid door WOII SU zwaar verwoest: - 20 milj. doden
- 25 milj. daklozen
- productie mijn- en ijzerindustrie 60% daling
- SU eiste herstelbetalingen v. O-Europa plunderingen, 80-90% v. industriële productie v. Russ. gedeelte in
DU ging naar SU
- Na vestigen comm. regimes in O-Europa kwam economische, politieke en culturele leven onder streng
toezicht van Moskou te staan, geringe vrijheid:
- geen vrijheid v. meningsuiting
- andersdenkenden (‘volksvijanden’) strafkampen/psychiatrische instellingen
- westerse ideeën/culturele invloeden werden geweerd
- luisteren naar westers radiostation (jazz) was verboden (‘aanbidders v/h westen’) ‘Vandaag speelthij jazz, morgen verraadt hij de natie’
- alle aandacht ging naar zware industrie (militair) groot tekort aan consumptiegoederen
- Stalin toch populair: regime verheerlijkt en stelt hem voor als vader v/h volk, held en vriend
- ’53 dood Stalin
- Chroestjov openlijk kritiek op Stalin destalinisatie staatsgreep iets losser
- niet alle comm. landen onder controle v. Moskou Joegoslavië o.l.v. Tito
- ’49 communisten)China communistisch (burgeroorlog nationalisten
- Tsjiang K’ai-sjek (leider nationalisten) vlucht met milj. aanhangers Taiwan beschermd door Amerik. Vloot.
Landhervormingen + handel en industrie genationaliseerd- China: Chin. Comm. Partij o.l.v. Mao Zedong
- Mao: - vereerd en aanbeden als god
- meedogenloos milj. chinezen gedood vanaf landhervormingen: grootgrondbezitters werden veroordeeld als kapitalisten
- ’58: Mao’s Grote Sprong Voorwaarts (economisch ontwikkelingsplan) mislukt.
gevolg: misoogsten, hongersnoden milj. doden
- relatie SU – China slecht: - territoriale en ideologische geschilpunten Mao keurde destalinisatie af +verweet SU af te zwalen v. comm. pad
- ’60 openlijke breuk
Paragraaf 4
- 1900: Europa wereldmacht na WOII: VS en SU wereldmachten
- slechte toestand Europa ’47: VS biedt steun dmv. Marshallplan:
- ’48 – ’51 12 mrd. dollar naar W-Europa
- begin ’50 W-Europa vooroorlogse productie- en consumpienivo weerbereikt
- SU beschouwt Marshall-plan als vorm v. economisch imperialisme O-Europa mag hulp niet aannemen
- in ruil voor Marschall-hulp Europese samenwerking wenselijk, nationalisme was oorzaak v/d oorlog grotere samenwerking zou vrede bevorderen ’51: EGKS (Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal), door industrialisatie v. kolen- en staalindustrie (basis v/d oorlogsindustrie) hoopte men oorlog onmogelijk te maken
- ’57: EGKS EEG (Europese Economische Gemeenschap) = Bondsrepubliek DU, Frankrijk, Italië, Nederland,
België en Luxemburg (later meer W-Europese landen lid)
- economische samenwerking succesvol, politieke integratie lukte niet
- groot deel v. Marshall-hulp was voor opbouw Duitse industrie herstel v. Europa niet mogelijk als DUeconomisch wrak is
- ook Japan kreeg steun om economie overeind te helpen na nederlaag Japan bezet door VS van absol. keizerrijk naar westerse, liberaal-democratische staat
succesvol; geweldige econom. bloei
- jaren ’70: Japan 2e industriële natie en 3e handelsnatie ter wereld
- na comm. machtsovername Japan v. onschatbare strategische waarde voor VS
reden: Japan kon dienen als uitvalbasis in de strijd tegen comm. in China
- Coca-Cola Corporation: - overtuigenden VS-leger dat ze ‘Coke’ nodig hadden om moed erin te houden
Amerik. soldaten brachten bij bevrijding sigaretten, chocola én cola mee
- Coca-Cola werd na oorlog wereldwijd symbool van: ’American way of life’
vitaliteit, democratie, ongekende mogelijkheden voor harde werkers
- VS overvloed aan consumptiegoederen
oorzaak: na oorlog VS hoge welvaart + welvaart eigen huis + tv
- zwarten werden materieel en sociaal achtergesteld
- zuid. staten wet voor geregelde apartheid
- jaren ’50: protest voor gelijkheid bv. NAACP (National Association for the Advancement of Coloured People)
- ’54: overwinning NAACP zuid. staten met de leuze: ‘seperate but equal’ kregen ongelijk
- ’57: leger moest helpen om zwarte kinderen toegang tot blanke scholen te verschaffen
- McCarthy: - senator
- jacht om comm. uit samenleving te bannen
- veel onschuldige slachtoffers
- in W-Europa anti-comm. niet zo extreem als in VS sympathie voor SU (strijd tegen nazi’s, actief in verzet)
comm. partijen in Frankrijk en Italië groeiden
- na WOII W-Europa erg economische groei verzorgingsstaat
- ’50: sociale voorzieningen WW (Werkloosheidswet), AOW (Algemene Ouderdomswet, AWW (Algemene
Weduwen- en Wezenverzekering) doel: bescherming v/d zwakkeren in samenleving crisis voorkomen
Paragraaf 6
- ’45-’65: meeste koloniën onafhankelijk
oorzaken: - nationalisme in de koloniën koloniale mogendheden verliezen gezag door Japanse zegetocht
- afkeuring VS en SU VS zelf kolonie geweest, SU: ‘kolonialisme is als een uitwas v/h kapitalisme’
- Koude Oorlog beiden hoopten de nieuwe zelfstandige staten als bondgenoot te krijgen
- verdeeldheid binnen Europese landen steeds meer mensen wezen overheersing af
- dekolonisatieproces 2 golven:
2. jaren ’60 Afrika
- ’47: Engeland trok zich vrijwillig uit India terug
- Nederland, Frankrijk, Portugal verdedigden hun positie met geweld
- ’49: NL Indonesië onafhankelijk
’54: FA Indo-China (Vietnam, Loas, Cambodja) onafhankelijk
’62: FA Algerije onafhankelijk
‘74/’75 Portugal Angola, Mazambique, Guinea onafhankelijk
- onafhankelijkheid nadelen:
- economisch nog afhankelijk levensstandaard laag
- bevolkingssamenstellingen, veroorzaakt door grenzen die Europese landen hadden getrokken dwars verschill. stammen, volken heen stammen verdeeld over verschill. landen of gedwongen om samen te leven (bloederige) conflicten
- Palestina: - voor WOII beperking immigratie joden om Arabische landen te vriend te houden (zelfs toen duidelijk werd wat voor gruwelijks ze te wachten stond)
- ’47 VN stelt voor om Palestina in 2-en te delen, maar Arabieren verwierpen voorstel
-Israël winttijnse Arabieren (+steun v. Arabische buurlanden) verklaren oorlog
-Israël wordt door Arabische landen niet erkend nieuwe oorlogen
- Israël breidt grondgebied uit grote aantallen Palestijnen onder bestuur ’87 opstand Palestijnen
De intifada
- oplossing: voorlopige regeling Palestijnen zelfbestuur in de Gazastrook en op de W-Jordaanoever
REACTIES
:name
:name
:comment
1 seconde geleden
P.
P.
Ik had het niet korter gekund.....
20 jaar geleden
AntwoordenP.
P.
ik vind het het een heel interessant onderwerp
jij hebt het heel goed gedaan.
20 jaar geleden
Antwoorden