Mens en Milieu

Introductie. Ik wil het graag hebben over ecosystemen. Dan niet één bepaald ecosysteem uitkiezen, en vervolgens alle plantjes en diertjes beschrijven, maar vooral de relatie van de mens tot verschillende ecosystemen op verschillende schaalgrootten. Heeft de mens een verantwoordelijkheid tegenover ecosystemen? Mag de mens ingrijpen in een ecosysteem? Kan de mens alles doen wat zij wil, aangezien ze zelf onderdeel is van ecosysteem aarde? Kunnen ecosystemen tegen een menselijk stootje? Waar spelen de conflicten? Een hoop vragen, die het beste in stukjes gehakt kunnen worden. Een probleem van al deze problemen is dat de mens gezien kan worden als onderdeel van de aarde. Dit is mede een filosofisch probleem. Als je jezelf opbelt, ben je in gesprek. Hoe kan een mens dan over zijn eigen bewustzijn en positie op aarde nadenken? -Hoe moet de mens omgaan met verschillende ecosystemen op verschillende schaalgrootten? Dit werkstuk zal worden ingedeeld in 4 deelvragen en een conclusie. De deelvragen zijn: -Hoe kunnen we verschillende ecosystemen zien? -Draagt de mens verantwoordelijkheid voor aarde? -Mag de mens ingrijpen in zijn milieu? -Hoe kunnen we dan het best met ecosystemen op aarde omgaan? Uiteindelijk zal er een conclusie geformuleerd worden. Ook zal een terugblik worden gegeven en zullen bronnen worden vermeld. Inhoudsopgave Pagina 1 Titelpagina

Pagina 2 Introductie, Inhoudsopgave
Pagina 3 Hoe kunnen we verschillende ecosystemen zien? Pagina 4 Draagt de mens verantwoordelijkheid voor aarde? Pagina 5 Mag de mens ingrijpen in zijn milieu? Pagina 6 Hoe kunnen we dan het best met ecosystemen op aarde omgaan? Pagina 7 Conclusie, terugblik, bronnen Hoe kunnen we verschillende ecosystemen zien? Een ecosysteem – een stukje aarde dat bij elkaar hoort - kan worden benaderd op verschillende schaalgrootten en benaderingswijzen. Op de benaderingswijzen zal ik verder niet ingaan, omdat het vooral het standpunt bepaald van waaruit je naar een ecosysteem kijkt. Je kan een ecosysteem zien op lokaal (park) regionaal (natuurgebied) fluviaal (de Nijl) continentaal (het tropisch regenwoud in Brazilië) en mondiaal. Het laatste schaalniveau is erg interessant, het ziet de aarde zelf namelijk als 1 ecosysteem. De Engelsman James Lovelock gaat zelfs nog verder hierin in zijn Gaia-hypothese. Hij ziet de aarde als 1 levend organisme. De aarde heeft immers alle kenmerken van een levend organisme. Het bestaat voor een groot gedeelte uit dode stof die gebruikt worden door de levende organismen als bouwstof. Ook zijn er een groot aantal evenwichten in de natuur. Dat is kenmerken voor een levend organisme. Een levend organisme maakt zelf ook evenwichten om klappen op te kunnen vangen en een leefbaar milieu te creëren. Het beste voorbeeld hiervan is de samenstelling van de atmosfeer van de aarde. In den beginne bestond die voor een groot deel uit koolstofdioxide, maar later zorgden organismen ervoor dat de koolstofdioxide vast werd gelegd door middel van fotosynthese, en dat er zuurstof vrijkwam. Dit zorgde voor een constante temperatuur en leefbare omstandigheden op aarde. Door middel van evolutie werd organisme aarde, ook wel “Gaia” genoemd naar de Griekse godin, steeds complexer. Er ontstonden 4 Rijken der leven, en tegenwoordig worden zelfs 5 tot 6 levensrijken genoemd. Die rijken, en alles wat daarin hoort zijn kleine onderdelen van Gaia. Planten zorgen voor koolstofopslag en leefbare omstandigheden van de atmosfeer. Het rijk der dieren heeft de mens voortgebracht, als “hersencellen”. Ook zorgt de mens ervoor (door kolonisatie van andere planeten) dat Gaia zich kan voortplanten. Het rijk der schimmels zorgt voor afvalverwerking. Er zijn goede aanwijzingen dat bepaalde schimmels zelfs metalen en plastics kunnen verteren, dus niet alleen organisch afval. Bacteriën zijn de eerste opstap naar ingewikkelder leven. Ook zijn ze de “opruimers” van zwakke levende dieren. Zoals schimmels dood materiaal opruimen, ruimen bacteriën levende dieren op. Ook beschikt Gaia over een energievoorraad (in de vorm van fossiele brandstoffen) net zoals elk levend organisme. James Lovelock is op het idee voor deze theorie gekomen omdat hij de mogelijkheid van leven op mars moest bestuderen. Na onderzoek zag hij dat de atmosfeer een dood evenwicht was (97 % koolstofdioxide en 3 % stikstofgas). Hij zag dat leven zijn eigen omstandigheden moest kweken, net zoals op aarde. De aarde was dus levend. Niet een serie toevalligheden dus, maar een levende wil om voort te bestaan. In zijn tijd (1979) werd het idee met veel scepsis ontvangen, zoals gebruikelijk bij een nieuwe theorie. Of het nou waar is of niet, het heeft er in ieder geval voor gezorgd dat er veel onderzoek werd gedaan naar milieu op grotere schaal. In feite zullen we wel haast nooit weten of de Gaia-hypothese waar is of niet. Immers, zal een cel in onze nier begrijpen dat hij deel uitmaakt van het hele lichaam, en alleen maar in functie staat van het grotere geheel? Het is wel zo dat James Lovelock zo een oneindigheid creëert, want dan kan de Aarde net zo goed onderdeel zijn van een weer groter systeem, en zo kan je natuurlijk blijven doorgaan. Deze kritiek is ook al eens geleverd door Aristoteles op Plato. Plato dacht dat dingen afspiegelingen waren van ideen. Een paard was bijvoorbeeld een afspiegeling van het idee paard. Aristoteles vond dat Plato zo “het aantal der dingen” vergrootte, en zo een oneindigheid creëerde. Hier valt wat voor te zeggen, maar aan de andere kant is het natuurlijk best mogelijk. In dit werkstuk wil ik graag uitgaan van de Gaia-hypothese van James Lovelock. Door de aarde als één te zien, wordt het een stuk gemakkelijker om de volgende vragen te beantwoorden. Het is ook waarschijnlijk dat voor alle ecosystemen op aarde de mens dezelfde morele verantwoordelijkheid heeft. Dus is het makkelijk om alle ecosystemen als 1 ecosysteem op te vatten, ofwel als Gaia. Draagt de mens verantwoordelijkheid voor aarde? We hebben nu de Gaia-hypothese aangenomen. Aangezien de mens dus een product is van aarde, lijkt het niet logisch dat ze verantwoordelijkheid voor de aarde draagt. Toch is deze vraag iets ingewikkelder dan dat. De aarde heeft de mens ontwikkeld als “hersencellen” en “voortplantingscellen”. Als je op straat iemand vertelt dat hij slechts een hersencel van de aarde is, zal hij je raar aankijken. Toch is dit logischer als dat het op het 1e gezicht lijkt. Immers, waarom zijn wij uitgerust met intelligentie? Een eigenwijze atheïstische wetenschapper zal je vertellen dat het een deel is van het spelletje van Darwin, het spelletje dat de best aangepaste overleeft. Maar waarom roeien we dan niet gewoon alle andere diersoorten uit uit puur eigenbelang? We hebben het spelletje van Darwin toch gewonnen? Iedere andere diersoort zou dat ZEKER doen. Nee, mensen zijn naast intelligentie ook nog uitgerust met een geweten. En dat is helemaal niet zo logisch. Ieder mens weet van nature het verschil tussen goed en kwaad. De filosoof Immanuel Kant had het over “de zedelijke wet”. Veel filosofen voor hem hadden het dan over het “natuurrecht”. Mensen die geen verschil zien tussen goed en kwaad, zijn psychopaten. Zij worden gezien als “beesten” en “gewetenloos”, en hebben een geestelijke aandoening. Dit is dus tegennatuurlijk. Immanuel Kant wist dat een mens niet gelukkig kon zijn als hij tegen die “zedelijke wet” handelde. Persoonlijk vind ik Immanuel Kant de laatste echt goede filosoof, aangezien hij geen vragen stelde maar vooral veel antwoorden gaf, en orde schepte in de chaos die was achtergelaten door filosofen voor hem. De mens is dus uitgerust met intelligentie en een geweten. Omdat wij deze 2 eigenschappen hebben, zullen we ons verwonderen over het leven, en bijvoorbeeld ruimtereizen ondernemen. Ook zullen wij niet al het leven op aarde vernietigen. Is dit nou niet precies wat Gaia zou willen dat wij deden? Het lijkt me wel aannemelijk. We zorgen als het ware voor een extra evenwicht op aarde, doordat we een geweten hebben. Ook is het waarschijnlijk dat we in de verre toekomst de ruimte zullen koloniseren. Ook hierop is weer veel kritiek van wetenschappers. Zij voeren allerlei theorieën aan die ruimtereizen onmogelijk maken. Ik zeg niet dat we naar andere zonnestelsels zullen reizen, maar dichter bij huis denk ik zeker dat we kunnen koloniseren. Stel dat er een kolonie mensen op de maan gaat wonen. Dan heeft de mens zich verplaatst, en heeft Gaia zich dan niet voortgeplant? Immers heeft zij haar grenzen overschreden die haar normaal vasthouden. Misschien heeft Gaia zich al voortgeplant, aangezien er menselijke satellieten om een hoop planeten vliegen. En als de mens een product is van Gaia, is een satelliet natuurlijk net zo goed een Gaia-kindje. Ik ben het met eenieder eens die zegt dat dit speculatief is. Maar het tegendeel bewijzen is ook een onmogelijke klus. De mens is dus zeker de hersencellen en voortplantingscellen van Gaia. Maar draagt zij daarom ook verantwoordelijkheid voor haar? Ik denk dat het antwoord is: gedeeltelijk. De mens is door haar uitgerust met een geweten. Intelligentie zorgt ervoor dat de mens KAN ingrijpen als het mis gaat met de natuur. Geweten zorgt ervoor dat de mens dat ook zal doen. Aan de andere kant heeft Gaia het ook altijd goed gedaan zonder de mens. Vanaf 1 miljard jaar na haar ontstaan begon ze zichzelf te regelen en te ontwikkelen. Dat heeft ze sindsdien 3 miljard jaar gered. Geen geringe prestatie voor een organisme dat voortdurend word bestookt door buitenaardse meteorieten, te kampen heeft met slechte weersomstandigheden, en een gloeiend hete kern heeft die nog wel eens naar buiten wil komen. Kortom, de mens heeft verantwoordelijkheid voor de aarde, maar tot op een bepaald niveau. Mag de mens ingrijpen in zijn milieu? Het antwoord op deze vraag borduurt natuurlijk verder op de vorige vragen. Het antwoord op de vorige vraag heeft ook weer op zijn beurt een aantal vragen opgeroepen. We kwamen tot de conclusie dat de mens intelligentie en geweten heeft, en tot op zekere hoogte verantwoordelijkheid draagt voor de aarde. Waar ligt de grens dan? De grens ligt bij wat we kunnen. Daarvoor zijn we immers gemaakt door Gaia. De grens ligt ook bij wat volgens ons geweten kan (volgens de zedelijke wet in ons). Dit gaat dus heel erg ver! Sommige mensen die aan het hoofd van een westers bedrijf staan hebben nauwelijks geweten, of overzien de gevolgen van hun activiteiten niet. Hoe zit het dan met dat soort mensen? Ik denk dat “geweten” niet evenveel in iedereen aanwezig is. Een psychopaat heeft helemaal niets, en een natuurbeschermer kan vaak overdrijven. Op deze manier bestaat er toch een soort evenwicht. Mensen organiseren zich, en zorgen er zo voor dat er een evenwicht ontstaat, al die westerse bedrijven tegenover organisaties zoals het Wereld Natuur Fonds en Greenpeace. Op deze manier ontstaat er toch een gemiddeld geweten van de mens. Een tegenstander van deze theorie zou kunnen aanvoeren dat westerse bedrijven vele malen machtiger zijn dan het WNF en Greenpeace. Dit is waar. Echter, deze westerse bedrijven hebben er ook voor gezorgd dat de mens zich als zodanig kan ontwikkelen. Bedrijven investeren geld in de wetenschap, zorgen voor welvaart en dat zorgt op zijn beurt weer voor bewuste burgers zoals James Lovelock die nadenken over de aarde en het leven, en mensen die organisaties als het WNF oprichten. Het WNF zorgt er op zijn beurt weer voor dat bedrijven niet doorschieten in het verbruik van de natuur, en proberen de biodiversiteit te behouden. Door creatie van de mens met zijn geweten heeft Gaia zo weer een extra evenwicht gecreëerd dat verder zal zorgen voor een stabielere situatie. De vraag “Mag de mens ingrijpen in zijn milieu” zou dus als antwoord hebben: “Ja, en we zijn zelfs verplicht om dat te doen, daarvoor zijn we op aarde gezet”. Dit heeft een vreemde situatie tot gevolg. Alles wat we met de aarde zouden doen zou dan altijd “goed” zijn. We zouden geen eigen wil meer hebben, immers, alles wat we doen zou zo moeten gebeuren volgens Gaia. Immanuel Kant heeft echter weer het antwoord. Hij definieert menselijke vrijheid. Ten eerste een dier. Een dier is in de natuur vrij om te doen wat hij wil. Maar wat hij kan willen, ligt echter binnen de grenzen van hoe hij geschapen is. Hij kan bijvoorbeeld niet wensen om na te denken over het leven. Daar is hij immers niet op gebouwd. Zo zit het ook met de mens. Een mens is nou eenmaal gemaakt met een aantal beperkingen, net zoals ieder ander schepsel. Zo zal een mens dingen altijd waarnemingen in definities van ruimte en tijd. Ook zal een mens iets beoordelen als goed of fout, net zoals het iets beoordeeld als vies of lekker. De mens heeft wel de vrijheid om te kiezen, maar zal volgens zijn natuur altijd voor het goede (of het lekkere) kiezen, ook als zijn rationele denken hem ergens anders toezet. Anders zouden al die oorlogen, hongersnoden en overstromingen wel goed uitkomen, in een wereld met overbevolking. Een mens mag en zal dus ingrijpen in zijn milieu. Hoe kunnen we dan het best met ecosystemen op aarde omgaan? We hebben in de vorige deelvraag natuurlijk al de aanloop genomen naar deze vraag. We moeten handelen volgens ons geweten. Na de meeste theorie komen we nu weer aan in de praktijk. Hoewel Immanuel Kant het niet precies zo verwoorde, geldt als wet voor het menselijk handelen dat je altijd handelt volgens de wet waarvan je zou willen dat het de universele was. Of op een christelijke manier: Wat gij niet wilt dat u geschiedt, doe dat ook een ander niet. Uit de Gaia-hypothese volgt dat we onderdeel zijn van de aarde als 1 organisme, en dat we moeten doen wat we volgens ons geweten moeten doen, omdat we immers op die manier functioneren binnen Gaia. Hoe moeten we dan met verschillende ecosystemen omgaan? Op die manier dat ons geweten er vrede mee heeft. Wat betekent dat in praktijk? Dat we bewuster moeten gaan leven en meer nadenken over de gevolgen van die 2e auto, elke dag vlees eten, en andere luxe minder gaan gebruiken. Doneer eens wat aan een natuurorganisatie. Ook zullen mensen geconfronteerd moeten worden met de bron van hun hardhouten bureau. Op deze manier word duidelijk gemaakt wat voor een last de mens is voor ecosystemen. Hoewel de gedachte dat een mens moet handelen zodat zijn geweten er vrede mee heeft, pakt dat in praktijk vaak anders uit. Bij de aankoop van een product ziet met niet direct de gevolgen voor de natuur ervan. Gaia heeft ons van een geweten voorzien, maar is vergeten dat mensen vaak niet direct de gevolgen zien, en zo zullen afzien van een handeling op basis van hun geweten. De ecosystemen op aarde moeten met respect behandeld worden, zoals wij zelf ook behandeld zouden willen worden door een andere soort, maar onze intelligentie is ons geweten te slim af. Leek het er eerst nog op dat de mens kon doen wat hij wou, immers zijn geweten zou toch wel het goede kiezen, in de praktijk ontstaat er toch een probleem. Er ligt zowaar een taak voor de mensheid. Om in de toekomst correct te kunnen fungeren in Gaia zal ieder individu zich meer bewust moeten worden van zijn positie op aarde, en de directe gevolgen van zijn handelen en luxe. Dit klinkt als een hippie-gedachte maar het is noodzakelijk. In feite zou iedere persoon op aarde een beperkte milieugebruiksruimte moeten krijgen. Voor westerse landen betekent dit natuurlijk een regelrechte wereldramp. Daarom zal het nooit gebeuren. Ook moeten we rekening houden met andere denkwijzen van niet-westerse culturen. Ineens lijkt het probleem zich weer naar alle kanten uit te breiden en onbeantwoordbaar te worden. Toch lijkt het probleem vanuit de Gaia-hypothese beantwoordbaar. Een mens zal respect moeten opbrengen voor zijn directe natuur. Grote organisaties als Greenpeace en het WNF zullen verantwoordelijkheid moeten nemen voor indirecte gevolgen en negatieve effecten die mensen toch veroorzaken. Ik denk dat met moderne wetenschap dat voor een groot deel realiseerbaar is. Feit is dat de wil vaak ontbreekt. Het enige dat we dus nodig hebben om succesvol met ecosystemen te kunnen omgaan, is respect voor de natuur en vooral begrip. Het probleem vanuit andere culturen is ingewikkelder. Het kan vergeleken worden met het probleem van een multiculturele samenleving dat nogal actueel is. Hoe verenig je meerdere culturen op een klein grondgebied? Het is wel gebleken dat de enige manier is om tolerant te zijn tegenover die andere culturen, zonder eigen normen en waarden over betreffende de rechtsstaat te verliezen. Zo zal het ook gaan met ons benaderingsbeleid naar ecosystemen. We zullen de manier waarop andere culturen de hun milieugebruiksruimte benaderen moeten respecteren. Het is ook logisch om te denken dat die andere culturen ecosystemen ook met respect zullen benaderen, aangezien zij ook mensen zijn en ook zullen handelen vanuit hun geweten. Dé manier om met ecosystemen om te gaan is dus simpelweg: Respect en Begrip.
Conclusie, terugblik, bronnen Hoe moet de mens het beste omgaan met verschillende ecosystemen op verschillende schaalgrootten? Het is gemakkelijk om de relatie mens-ecosysteem te zien vanuit de Gaia-hypothese. Hieruit volgt dat de mens deel is van de aarde, en als functionerend deel verantwoordelijkheid hoort te nemen voor aarde. Daar hoort ook ingrijpen bij, vanuit de normen en waarden die het menselijk geweten ons voorschrijven. In praktijk is dat lastig, maar men moet het zo goed mogelijk proberen, door middel van begrip en respect op een “zedelijke” manier omgaan met ecosystemen. Ik vond het zeker leuk om dit werkstuk te maken. Ik vind het een heel interessant onderwerp, en ik vind dat er meer aandacht voor moet komen in de politiek (helaas mag ik nog niet stemmen). Ik kan me ook moeilijk voorstellen dat iemand niet geïnteresseerd is in dit soort problemen. Op deze manier wordt de rol van de mens op aarde beter gedefinieerd. Alhoewel de Gaia-hypothese slechts een hypothese is, is het zeker een interessante Ik zou graag af willen sluiten met een paar vragen. Als we echt onderdeel zouden zijn van een groter systeem, hoe komt het dan dat we dat systeem kunnen ontdekken? Treden we dan niet buiten onze rol in dat systeem? Wat is dat dan wel niet voor een vreemd systeem? Gebruikte bronnen:  Atlantis, katern mens en milieu  De wereld van Sofie geschreven door Jostein Gaarder (roman over de geschiedenis van de filosofie)  The Ages of Gaia van James Lovelock, zijn beter uitgewerkte resultaat van het in 1979 verschenen “Gaia, a New Look at Life on Earth”