Bedoeienen

Hoe is de leefwijze van de bedoeïenen veranderd in de afgelopen jaren? Hoofdstuk 1: LANDSCHAPPEN Woestijn De meeste mensen denken aan een woestijn als een uitgestrekte vlakte met heel veel zand, en hier en daar een struik. In de werkelijkheid komen rots- en grindwoestijnen veel vaker voor. De grote woestijn op het Arabisch schiereiland is een voortzetting van de Sahara, daarvan gescheiden door de Rode Zee. Het schiereiland wordt langzaam naar het oosten geduwd. De kustvlakten van de Rode Zee zijn smal en gaan vrij plotseling over in gebergten. Aan de Arabische kant gaat dit gebergte over in de verlaten woestijn van de Rub al Chali, het 'lege gebied', een van de grootste zandwoestijnen op aarde. Met een oppervlakte van 650000 vierkante kilometer. Steppen Meer dan 70% van het gebied in het Midden-Oosten bestaat uit steppen. Het woord steppe wordt gebruikt voor gebieden waar er jaarlijks gemiddeld 50 tot 350 mm neerslag valt, in tegenstelling tot de echte woestijngebieden, waar veel minder regen valt. De steppen waren vroeger dus uitgestrekte gebieden met een droog of halfdroog klimaat. Eeuwenlang kon de mens in dat milieu alleen maar overleven, door er als herder in rond te trekken. De naam van de steppebewoner, de bedoeïenen (badw), is afkomstig van het Arabische woord voor steppe, bâdia. Hun levensritme werd lang bepaald door de seizoentrek van de kudden tussen de wintergraaslanden in de droge gebieden en de zomerkampen in vochtigere streken of dichtbij een oase. Vandaag is de steppe niet langer een milieuvriendelijke plaats en wordt het milieu ernstig bedreigd. In heel wat streken heeft de natuurlijke plantengroei plaats moeten maken voor de menselijke graanteelt. Op andere plaatsen hebben de uitbreiding van het wegennet en de ontginning van koolwaterstoffen, fosfaten of cement diepe sporen in het landschap achtergelaten. De nieuwe technieken en de handel van de nationale en internationale markten hebben de herderseconomie slecht beïnvloed. De regering wilde de nomaden een vaste verblijfplaats bezorgen, maar tegelijk zorgde de het beleid ervoor dat de nomaden van de nieuwe manieren gebruik moeten maken.
Oase Op sommige plekken in de woestijn komt meer water voor dan in de rest van de woestijn. Als dat water dicht aan de oppervlakte komt, groeien er planten en bomen. Zo'n begroeide en vruchtbare plaats in de woestijn noemen we een oase. Een oase kan ook kunstmatig gemaakt worden met hulp van de mens. Hoofdstuk 2: EEN PLEK OM TE WONEN Woestijnvolken hebben een schuilplaats nodig om zich te beschermen tegen het ruige klimaat. Nomaden hebben mobiele woningen nodig, die zij kunnen afbreken en meenemen als zij met hun vee van de ene plaats naar de andere gaan. Alle woestijnwoningen moeten goed geïsoleerd zijn om tegen de extreme hitte en koude te kunnen beschermen. Woestijnwoningen moeten ook waterdicht zijn, want als er regen valt, dan is het in de regel ook echt stortregen. Bedoeïenentent
Hoe ziet de tent eruit van buiten? De tent is gemaakt van geitenharen doek dat de zon tegenhoudt en ook het merendeel van het water tijdens de zeldzame regens. De doek is gemaakt van lange strengen geitenhaar die vaak geweven zijn door de vrouwen die in de tent wonen. Als het regent absorberen de vezels het water en zetten uit waardoor de tent waterdicht wordt. De zijwanden zijn aan het dak bevestigd en kunnen onderaan worden vastgezet om de wind, het zand of soms de koude nachtlucht buiten te houden. De tent wordt gesteund door palen en aan de grond verankerd met stormlijnen. Meestal zetten vrouwen de tent op. Als een man trouwt vergroot hij de afmetingen van zijn tent. Een rijke man met een grote familie heeft er een met verschillende aanbouwsels. Hoe ziet de tent er van binnen uit? Binnenin de tent is het donker en koel. Er is weinig meubilair, afgezien van de vloertapijten en kussens. In de tent bevindt zich een geweven gordijn, dat in het midden van de tent over de breedte aan een touw tussen drie palen hangt, waardoor deze wordt verdeeld in een vrouwen- en een mannengedeelte. In het mannengedeelte bevinden zich het vuur, de koffiebenodigdheden, een geweer en misschien een lamp. Al het andere dat de mannen gebruiken, zoals beddengoed en tapijten, wordt in het vrouwengedeelte bewaard. Hier liggen de kleden, dekens, matrassen en kussens tegen de middenpaal opgestapeld, langs het tussengordijn. Bij het beddengoed bevindt zich een zak of kist met extra kleren en soms staat er nog een opgeklapt weefgetouw tussen de spullen en het gordijn. Ook kan er een babyhangmat met gevlochten koorden aan de hoeken aan de zoldering hangen. Aan het dak hangen bundeltjes kruiden en een mes. Vlak bij de voor- en de zijwand van het vrouwengedeelte is een stookplaats om op te koken, met drie geblakerde stenen waarop de pot staat. Tussen de buitenste rij palen en de zijwand bevinden zich het keukengerei en de zakken met voedsel. Brandhout of kamelenmest wordt buiten opgestapeld en de waterzak staat in de buurt in de schaduw. Hoofdstuk 3: GEDRAG EN GEWOONTES De bedoeïen is trots, krijgszuchtig, dapper, ridderlijk en gastvrij. De bedoeïen wil overwinnen, wil aan iedereen laten zien wie hij is en wat hij kan. Hij wil niet alleen tot de beste stam behoren, hij wil ook alles doen om bij die stam te mogen blijven. Een bedoeïen wil een hoge positie hebben, aanzien verdienen van andere bedoeïenen. De lafaards worden veracht. Maar moed alleen is niet genoeg. Wanneer een bedoeïen terugkeert van een tocht met een grote buit, wordt er van hem verwacht dat hij veel uitdeelt aan anderen. Gierigheid wordt niet op prijs gesteld. De gastvrijheid van de bedoeïenen gaat erg ver. Een gast die op bezoek komt bij en bedoeïenengezin, kan erop rekenen dat hij voor ongeveer 3 dagen beschermd wordt. Het is zelfs zo dat bij een overval op een bedoeïenenkamp de bezittingen van een gast niet worden meegenomen, of ze worden later teruggegeven. De bedoeïenen zelf willen niet gebruik maken van de gastvrijheid van iemand anders. Er is een soort regel: Vragen betekent je vernederen, ook als je de weg wilt weten. Een bedoeïen wil het zijn gast zo goed mogelijk maken. Hij geeft je veel eten, desnoods krijgt hij zelf niks. Het eten van de bedoeïenen is nogal eenvoudig. Er zijn bepaalde regels voor het eten. Er wordt uit een gemeenschappelijke schaal gegeten, waarbij alleen de rechterhand wordt gebruikt. Rijst, vlees, brood en dadels worden tussen de duim en de wijs- en middelvinger van de rechterhand opgepakt en in de mond gestoken. De bedoeïenen drinken kamelenmelk, geitenmelk, koffie en thee.
Huwelijken Huwelijken zijn overal ter wereld feestelijke gebeurtenissen, waarbij veel aandacht wordt besteed aan de kleding van de bruid. Bij de bedoeïenen draagt de bruid diverse verschillende gewaden. Die worden daarna bewaard en bij speciale gelegenheden gedragen. De bruiden krijgen zilveren of gouden sieraden bij hun huwelijk, die worden gekocht door de familie van de bruidegom of door haar vader. De sieraden van een getrouwde vrouw zijn haar eigendom en geven haar zekerheid voor de toekomst. Later kan ze er meer kopen als de situatie dat toelaat. In het begin van deze eeuw werd niëlo populair omdat dat alleen kan worden uitgevoerd op metalen met een hoog zilvergehalte. De koper weet dus dat het zilver dat hij of zij koopt van een hoge kwaliteit is. Tegenwoordig is goud meer in trek dan de zware traditionele zilveren stukken. Zij krijgen ook geld en andere traditionele giften in de vorm van levensmiddelen, zoals suiker of rijst. De bruidegom en zijn familie halen de bruid bij het huis van haar op in een karavaan van auto's, waarbij de mannen onderweg hun geweren afschieten en de vrouwen zingen. Na de huwelijksceremonie slacht een bedoeïen, de vader van de bruidegom, een schaap of een kameel. Dat is het teken van een uitnodiging. De mannen verzamelen zich in een tent van de gastheer. De eregasten hebben aparte plekken, de rest moet zelf een plek vinden. Er is koffie en thee, en de laatste nieuwtjes worden uitgewisseld. Enorme schotels zijn gevuld met rijst, gerst of met platte sneden brood. Daar bovenop ligt een schaap of een groot stuk kameel, waarover jus is gegoten. De belangrijkste gast mag eerst beginnen, daarna komt de rest. Het huwelijksfeest duurt drie dagen, soms nog langer, en wordt door de mannen in de ene tent gevierd en door de vrouwen in een andere. De meeste huwelijken vinden plaats op een donderdag of vrijdag, een heilige dag voor de islamieten. De bedoeïenen zeggen dat men trouwt voor de kinderen. Dit is niet alleen iets dat de groep in de toekomst ten goede komt, maar het betekent ook dat de kinderen van de bescherming en de economische voordelen van beide groepen genieten. Een meisje zal nooit gedwongen worden te trouwen met iemand die ze niet mag, want wanneer een huwelijk niet standhoudt, zou dat schandelijk zijn. Godsdienst Alle bedoeïenen zijn islamieten, maar ze hebben ook zelf regels verzonnen. De gastvrijheid van de bedoeïenen is heel belangrijk. Het is niet iets wat je mag zijn, maar het is een religieus voorschrift. In Saoedi-Arabië staan de bedoeïenen bekend als heel gelovige mensen. Voor hen kan de dag nooit zonder gebed beginnen. Wanneer er geen water in de buurt is, mag een bedoeïen zich in de woestijn ritueel wassen met zand. Daarna bidden ze. De bedoeïenen bidden zo'n vijf keer per dag. Heel belangrijk in het geloof van de bedoeïenen is de god Allah. Hij wordt gezien als de god van de regen. De bedoeïenen vasten ook tijdens de heilige maand Ramadan. Dat houdt in dat ze overdag niet mogen eten, drinken en roken. Hoofdstuk 4: DE KLEDING In de extreme koude en hitte van het woestijnklimaat is de traditionele kleding van de bedoeïenen bestemd om hen te helpen overleven. Lange loshangende gewaden beschermen de huid tegen de zon en de hitte, en laten lucht rondom het lichaam circuleren. De ruime kleding voorkomt ook dat zweet onmiddellijk verdampt, dit betekent dat het lichaam in de zeer droge lucht niet zo snel vocht verliest. De hoofdbedekking houdt de zon op het hoofd tegen en sluiers beschermen het gezicht en houden door de wind omhoog geblazen zand uit de mond. De kleding is ook van belang om woestijnbewoners warm te houden in koude nachten en in de wintermaanden, vooral in koude woestijnen. Kleding kan ook decoratief zijn als een symbool van rijkdom en status. De kleding van de mannen De traditionele bedoeïenendracht bestaat uit een lange wijde tuniek, een mouwloze mantel en een karakteristieke hoofddoek. De hoofddoek wordt opgehouden door twee zware lussen van zwarte wol. De uiteinden van de doek kunnen om het gezicht en de hals worden gewikkeld ter bescherming tegen de kou. Op winderige dagen kunnen de uiteinden naar achteren worden geslagen en in de lussen gestopt. De mantel kan van kameelhaar zijn, van wol of van het koelere katoen. Tegenwoordig wordt vaak een modern jasje gedragen in plaats van de mantel. De kleding van de vrouwen Van oudsher werden in de woestijn kledingstukken gemaakt van natuurlijke stoffen, vooral van katoen. Nu worden zij ook van synthetische vezels gemaakt, hoewel die niet zo koel zijn als die van katoen. Er is veel stof nodig om een mooi kostuum te maken. Het gebruik van veel stof is een teken van rijkdom. Het extra lange gewaad wordt opgehouden door een wollen gordel, zodat de zoom vrij blijft van de grond. De rechtermouw is veel langer dan de linker en is daarom opgerold en op de schouder vastgespeld. Dit was eenvoudigweg een modeuiting van die tijd. Het patroon op de kleding is niet opgedrukt, maar ontstaat in de stof door de garens te verven voordat de stof wordt geweven. De hoofdband wordt vaak van zilveren munten gemaakt. De mantel hangt over de ene schouder en kan ook als hoofdbedekking worden gebruikt. Hoeden zijn nuttig om het hoofd tegen de felle zon te beschermen.
Hoofdstuk 5: DIEREN Getemde dieren De mens heeft al duizend jaren dieren getemd om ze te gebruiken voor zijn eigen doeleinden. Speciale rassen zijn opgewassen tegen de woestijnomstandigheden, maar veel vee overleeft een extreme droogte toch niet. Zelfs kamelen kunnen de zomermaanden niet doorkomen zonder mensen die hen naar water en weidegrond leiden. Hoewel paarden minder geschikt zijn voor de woestijn, wordt de snelvoetige Arabische volbloed zeer gewaardeerd. Honden worden bij de jacht gebruikt. Schapen, geiten en rundvee geven melk en vlees. Maar de randgebieden van veel woestijnen hebben geleden door overbeweiding van vee, vooral waar nieuw geboorde putten de mensen ertoe brachten meer dieren te houden. Schapen en geiten Zowel schapen als geiten worden gehouden in de randgebieden van de woestijn waar waterputten zijn. Geiten lusten wel taaie planten en zij zijn beter bestand tegen droogte; sommige soorten hoeven maar om de twee dagen te drinken. Schapen echter hebben elke dag water nodig. Zowel schapen als geiten geven hun eigenaars melk, vlees en wol. Te veel dieren houden vernietigt de woestijnvegetatie, doordat planten worden vertrapt en tot de grond toe opgepeuzeld. Arabische volbloed Paarden werden en worden door de bedoeïenen zeer op prijs gesteld vanwege hun snelheid en wendbaarheid in het gevecht. De Arabische volbloed is het oudste paardenras. Het ontstond meer dan 4500 jaar geleden op het Arabische schiereiland. Vaak aangeduid als het woestijnpaard, heeft de Arabische volbloed veel uithoudingsvermogen en weerstand. Vanaf de 7e eeuw werd het Arabische paard naar het noorden van Afrika en naar wat nu Spanje en Portugal is gebracht, toen dit gebied werd veroverd in naam van het islamitische geloof. Saloeki's De bedoeïenen gebruiken deze honden om op hazen en gazellen te jagen, en ook bij de valkenjacht. Met hun lange poten en rug zijn saloeki's, ofwel Perzische windhonden, uitstekende hardlopers die wel 65 km per uur kunnen halen. Vrouwtjes worden als jachthond geprefereerd omdat zij langer kunnen rennen en de hitte beter verdragen. Saloeki's behoren tot de oudste hondenrassen. Oorspronkelijk kwamen zij duizenden jaren geleden van het Arabisch schiereiland. Hoofdstuk 6: ETEN EN DRINKEN Bij nomaden voorziet hun vee hun van melk en vlees. Maar jagen op wild betekent dat het vee niet hoeft te worden geslacht. Hoewel de levensstijl van veel woestijnvolken veranderd is, handhaven sommige oude tradities zich ook nu nog.
Boter maken Een bedoeïenenvrouw zwaait een geitenhuid vol yoghurt heen en weer om die om te zetten in boter. De yoghurt wordt gemaakt van schapen- of geitenmelk, die wordt gekookt en dan in de geitenhuid wordt gedaan samen met yoghurt uit een vorige partij. Hierdoor komen de juiste bacteriën in de melk die daardoor wordt omgezet in yoghurt. Na ongeveer anderhalf uur schudden wordt de yoghurt boter. Deze wordt vervolgens bewaard in een geitenhuid. Waterzak Een zak van geitenhuid wordt al heel lang door de bedoeïenen gebruikt voor het meenemen van water. Vroeger vertrouwden de bedoeïenen erop water te kunnen halen uit bronnen in de woestijn. Zij planden hun routes door de woestijn zodanig dat ze van bron tot bron konden reizen. Tegenwoordig gaan de bedoeïenen dikwijls de woestijn in met tankauto's met water voor hun levende have en hun eigen behoeften. Deegschaal Bedoeïenenvrouwen gebruiken houten schalen om brooddeeg te kneden. Klonten deeg worden tussen de handen rondgedraaid zodat grote, platten plakken ontstaan die op een metalen plaat boven open vuur worden gebakken. Het deeg bevat geen gist, zodat het brood niet gerezen is. Koffie zetten Bezoekers aan een bedoeïenentent worden getrakteerd op koffie, die gezet is door de 'heer des huizes.' Als de bezoekers eenmaal van de koffie hebben gedronken, staan zij onder bescherming van hun gastheer. Voor het zetten van de koffie worden de bonen boven het vuur geroosterd en afgekoeld in een houten bakje. Na in een mortier te zijn fijngestampt met een stamper wordt de koffie toegevoegd aan kokend water met kardemon, een specerij. Het stampen vindt plaats in een bepaald ritme dat anderen duidelijk maakt dat er gasten zijn. De koffie wordt uit kleine kopjes gedronken. Beleefde gasten drinken drie kopjes, waarna zij hun kopje leegschudden en teruggeven aan de gastheer. Eindconclusie De bedoeïenen ondervinden veel problemen van alle nieuwigheden en veranderingen. Vroeger trokken ze van oase naar oase. Ze handelden met boeren en stadsbewoners. Ze verkochten woestijnprodukten en gebruiksvoorwerpen die in de stad waren gemaakt. Het nomadenbestaan wordt echter steeds moeilijker, omdat de regering wil dat de kinderen naar school gaan. En naar school gaan betekent: op dezelfde plaats blijven wonen. Bovendien wil de regering graag controle hebben op deze mensen. Dus moeten ze zich maar gaan vestigen als boer of ambachtsman of gaan werken bij de olie-industrie. Ook in de handel gaat het slecht. Snelle vrachtauto's vervangen de kamelen. Kamelen gaan erg langzaam en je kunt er maar weinig vracht op laden. Het is voor de bedoeïenen een grote opgave hun levenswijze te veranderen en boer te worden. Vroeger hebben ze namelijk altijd neergekeken op de boeren. De nomaden waren de baas. Vaak staken ze de oogst in brand of vernielden ze de irrigatiekanalen. Zo hielden ze de boeren onder de duim. Het is natuurlijk erg moeilijk om dan later zelf boer te worden. Eén ding staat vast: nooit zouden nomaden hun vrije bestaan hebben opgegeven als het met de handel niet zo slecht was gegaan.
Lijst van gebruikte bronnen * Thematische knipselkrant actuele documentatie: Nomaden. * Volkeren toen en nu: De Bedoeïenen (F. Lancaster). * Thema-atlas: Woestijnen (Dougal Dixon). * Ooggetuigen: Woestijn (Miranda Macquitty). * Volken en stammen: Arabische wereld (C. Gloudemans). * Saoedi-Arabië (Jan Boers). * Saoedi-Arabië (J. M. van der Maale). * De wereld van de woestijnen (Geneviève Dumaine en Sylvaine Pérols) * Microsoft Encarta '98 Encyclopedie Winkler Prins Editie. * Prisma Elektronische Encyclopedie Spectrum AND Software.